زخمها و سوختگی های عمیقی که بر اثر تزریق مواد مخدر روی دستهایش به چشم می خورد با هیچ دوره و کلاس و کمپی درمان نمی شود، زخم هایی که آسیب شدیدی به جسم و جانش وارد کرده و همه زندگی و سرمایه جوانی اش را از او گرفته است. «زخمی تر از همیشه»« زندگی»، «توبه»، «عشق»، این کلمات خال کوبی های روی دستش است که در کنار زخم ها حک شده تا شاید با دیدن آنها نهیبی به خود بزند و دیگر سراغ مواد نرود، اما گویی این خال کوبی ها هم دوای دردش نشد، لابه لای انگشتانش هم حروف انگلیسی آبی رنگی را خال کوبی کرده و سراسر دستانش آثار سوختگی به چشم می خورد، هیچ جای سالمی روی دستانش پیدا نمی شود، همه را در دوران تنهایی و بیماری جریحه دار کرد تا دلش آرام بگیرد که نگرفت.
برای تهیه مواد دزدی کرد، به زندان رفت، کتک خورد، تحقیر شد، کارتن خواب شد، گوشه پارک و لابه لای زباله ها پرسه زد، باز به خود نیامد، البته دیگر خودی برایش باقی نمانده بود، می گفت شخص بودم، اما شخصیت نداشتم. اعتیاد با من چه ها که نکرد!!!
راه بیراهه اعتیاد
او خسته از درد بی دوایی، خسته ازتنهایی در کمپ هایی را کوبید که گمان می کرد اگر او را به غل و زنجیر ببندند یا در سرمای زمستان آب یخ بر سر و رویش بریزند و با شلاق کتکش بزنند می تواند از این مواد لعنتی صنعتی دست بردارد. دلش می خواست اما راهش را بلد نبود و مواد دست از سر او برنمی داشتند، همه راهها را رفته بود و اینک راه تولد دوباره را پیدا کرده است.
در یک ظهر گرم اول تیر ماه برای گفت وگو با چند بیمار در حال ترک و پاک شدن پا به یکی از خانه باغ های اطراف تهران گذاشتیم، باغی که الان مرکز اقامتی میان مدت یا کمپ ترک اعتیاد نام گرفته است.
فرشید ۳۳ سال دارد که از سن ۱۴ سالگی تریاک، هروئین، شیشه و کوکائین مصرف کرده است. می گوید قبلا قهرمان دوم شیرجه در تهران بوده و به واسطه نشست و برخاست با رفقای نارفیق به دام اعتیاد گرفتار آمده است و الان دیگر عزمش را جزم کرده که در این مکان با کمک بهبودیافتگان راه تولد دوباره را طی کند.
از فرشید که روی نیمکت و در حیاط سنگ فرش کمپ با دمپایی های لنگه به لنگه نشسته است می خواهم در مورد فضای کمپ ها برایم بگوید و اینکه آیا در این کمپ بیماران را کتک می زنند؟ سرش را که پایین است کمی بالا می آورد و دستهای خال کوبی شده اش را درهم حلقه می کند و می گوید: «در این کمپ جز مهربانی و صفا و توجه از سوی دوستان چیز دیگری ندیدم، اما در کمپ های قبلی تجربه های بسیار تلخی دارم.»
فرشید ادامه می دهد: «ما را به تخت می بستند و با شلاق کتک می زدند تا مواد را ترک کنیم، اما هیچ فایده ای نداشت چون وقتی بیرون می آمدم دوباره سراغ مواد می رفتم.»
می پرسم، چرا؟ تو که این همه سختی را تحمل کردی چرا دوباره سراغ مواد می رفتی؟ می گوید: «از درون تهی بودم، ۴ بار به خاطر خرید و فروش مواد به زندان رفتم برای تهیه مواد سرقت می کردم، عقل و فکرم را از دست داده بودم و تن به هر ذلتی می دادم. تزریق می کردم، از سرنگ مشترک استفاده می کردم، حتی از سرنگی که ۴ روز قبل استفاده کرده و در گوشه ای از خرابه انداخته بودم می رفتم، سرنگی که زیر آفتاب و کثافت افتاده بود سر سوزنش را تیز می کردم و مواد تزریق می کردم.»
به او می گویم چه شد که از آنجا و از قعر تباهی به این کمپ آمده ای و آیا فکر می کنی افرادی که در اینجا هستند می توانند به تو کمک کنند، می گوید: «مواد فکر آدم را خراب می کند، اینکه می دیدم مردم مرا با لباس ژولیده و در کنار گوشه شهر و خیابان ببینند ترور شخصیتی می شدم و خیلی برایم دردناک بود به همین خاطر تصمیم گرفتم به جایی بیایم که سالم بیرون بروم و بتوانم پیش افراد جامعه سربلند باشم. بتوانم تولدی دوباره داشته باشم. دوستانی که در اینجا هستند همه با هم همدردیم، اما اینجا برای ما اول راه است، چون از مصرف مواد خسته شده ایم و می خواهیم مثل دیگر افراد جامعه ما هم حق زندگی کردن داشته باشیم.»
فرشید دوباره برای اینکه تلنگری به خود و دیگران بزند از روزهای دردناک اعتیادش سخن می گوید و ادامه می دهد: «واقعاً مصرف مواد مرا به جایی رسانده بود که تن به هر کار پستی می دادم. یک بار مقدار کمی مواد داشتم که از دستم به درون چاه توالت افتاد، آن را با هزار زحمت درآوردم و خیلی سریع کمی زیر آب گرفتم و خوردم. الان که به آن روزها و کارها فکر می کنم واقعاً به خودم می گویم اعتیاد با من چه ها که نکرد! عقل و فکر و شعور و زندگی و جوانی ام را گرفت، اما خدا را شاکرم که در این مرحله باز توانستم راه درست و مسیر پاک زندگی را با کمک این عزیزان پیدا کنم.»
اعتیاد دامنگیر جوامع انسانی
اعتیاد معضلی است که به صورت گسترده دامنگیر همه جوامع انسانی طی چند دهه اخیر شده است، معضلی که با گرفتار کردن جوانان و منحرف کردن آنان از مسیر اصلی زندگی، راه توسعه را بر هر کشوری می بندد. براساس آمارهای رسمی و غیررسمی ۲ تا ۳ میلیون نفر در کشور ایران دچار اعتیاد به انواع مواد مخدر می باشند. در این میان دست داشتن استعمارگران در گرفتار کردن نیروی انسانی کشورهای در حال توسعه امری روشن، گویا و نیازمند برنامه ریزی و اقدامات صریح، زماندار و کارشناسی شده برای مقابله است.
به عقیده روانشناسان نگاه مجرم انگارانه و برخوردهای سلبی صرف با بیماری اعتیاد امری نادرست است و موجب پیامدهای منفی در این خصوص و ایجاد انگیزه فرار از درمان برای معتادان می شود.
برخی کارشناسان اعتیاد را بیماری مزمن و عود کننده ای می دانند که همواره بوده و هست و کسی نمی تواند مدعی شود آن را به طور کامل ریشه کن می کند، اما می توان آن را مدیریت و کنترل کرد، برخلاف تصور بسیاری که اعتیاد را درمان پذیر نمی دانند، کارشناسان این امر را دشوار اما ممکن می پندارند.
سیدحسن موسوی چلک، مدیرکل دفتر امور آسیب های اجتماعی وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی و رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به اینکه در بحث درمان و کاهش آسیب های اجتماعی برنامه های متعددی را در کشور اجرا کردیم که در کشورهای دیگر هم اجرا شده است، خاطر نشان می کند:
«یکی از این برنامه ها کمپ های ترک اعتیاد است که بیشتر افرادی که قبلاً به نوعی درگیر موضوع اعتیاد بودند در این مراکز فعالیت می کنند یا برای درمان مراجعه می نمایند.» موسوی چلک اضافه می کند: «یکی از رویکردهای تأثیرگذار در حوزه درمان و کاهش آسیبهای اجتماعی استفاده از گروه خود یار است و در حوزه اعتیاد هم یکی از برنامه هایی که صددرصد موفق بوده همین کمپ هاست البته از نوع مجاز و با مدیریت و نظارت دقیق که در ایران چند سالی است اجرا می شود وهرچه به جلو می رویم کمپ ها به شرایط مطلوب تر و استانداردتری می رسند و این کمپ ها نه تنها در ایران که در کشورهای دیگر هم وجود دارند . ما چاره ای نداریم و باید از تجارب جهانی در این خصوص استفاده کنیم.»
رئیس انجمن مددکاران ایران به همکاری خوب بهزیستی، نیروی انتظامی و ستاد مبارزه با مواد مخدر در خصوص مدیریت بر کمپ ها تاکید می کند و می گوید: «این کمپ ها یک پروتکل خاصی دارند که با نظارت سازمان بهزیستی برنامه های درمانی را اجرا می کنند.»
از وی سؤال می کنم روشهای درمانی رایج در این کمپ ها تا چه میزان در ترک اعتیاد تأثیر دارد چراکه بسیار شنیده شده افراد پس از ترک کمپ مجدداً به سراغ مواد می روند، در پاسخم می گوید: «با توجه به اینکه شیوه های دارویی ترک اعتیاد عود مجدد دارد، بیشترین تمرکز آنها بر کاهش آسیب است لذا از متادون درمانی (شربت درمانی) به جای تزریق و سرنگ آلوده مشترک استفاده می شود. در روش متادون درمانی به افراد کمک می شود که از مواد خطرناک تر استفاده نکنند و آرام آرام مصرف موادمخدر را کنار بگذارند.»
موسوی چلک با اشاره به این که معتاد معلول عوامل دیگری از جمله آسیبهای اجتماعی است خاطرنشان می کند: «سیاستگذاری های کلان اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بر موضوع اعتیاد تأثیر دارد و اگر مسئولان ذی ربط به افراد آموزش مهارتهای زندگی را قبل از درگیری با آن ارائه دهند قطعاً در زمینه کاهش آسیبهای اجتماعی از جمله اعتیاد موفق خواهیم بود.»
۷۰ هزار معتاد تحت پوشش کمپ ها
در حال حاضر نزدیک به ۵۰۰ کمپ مجاز ترک اعتیاد داریم که ۹۹۹ هزار و ۶۸ نفر درمان شده از این کمپ ها خارج شده اند و ۷۰ هزار معتاد در سراسر کشور تحت پوشش کمپ های ترک اعتیاد هستند.
دکتر فرید براتی سره، معاون پیشگیری و درمان اعتیاد بهزیستی با اعلام مطلب فوق به عملکرد مثبت کمپ های تحت نظارت بهزیستی اشاره می کند و می گوید: «کمپ ها نزدیک به ۳۲ میلیارد تومان به صرفه جویی از جنبه های مختلف درمانی کمک کرده اند، زیرا در هر کمپ به طور متوسط ۴۰ تخت وجود دارد و در مجموع نزدیک به ۲۰ هزار ظرفیت بستری در کمپ ها ایجاد شده است در حالی که طی ۷۰ سال گذشته تعداد تخت روانپزشکی در وزارت بهداشت ۷۵۰۰ عدد و در بهزیستی ۸۳۰۰ عدد بوده است.»
نظر دکتر براتی را در خصوص تسهیل روند مجوز دهی به کمپ ها و نگرانی های متخصصان در خصوص افت کیفیت این مراکز جویا می شوم، وی در توضیحاتی می گوید: «اگر کمپ ها خودشان را ارتقا ندهند نمی توانند در فرآیند درمان موفق باشند ما هم برای آموزش شان برنامه ریزی کرده ایم. قرار است با مؤسسات معتبری مثل تولدی دوباره، پیشگامان جامعه پاک آسیا و امیدی دیگر که در سطح ملی فعالیت می کنند قرارداد ببندیم و اعتباراتی در اختیار استانها قرار دهیم تا در مورد درمان های جدید به کمپ ها آموزش دهند و کمپ ها گواهی آموزش دریافت کنند.» معاون پیشگیری و درمان اعتیاد بهزیستی در پاسخ به این سؤال که آیا بهزیستی به اشخاص حقیقی نیز مجوز تأسیس کمپ می دهد، می گوید: «اشخاص حقیقی چندان به این حوزه وارد نمی شوند، اما ایرادی ندارد کمپ ها با این استدلال ایجاد شدند که گروه همتا به همدرد خودش کمک کند و اگر نفع اقتصادی هم در میان باشد اشکالی ندارد، اما در مجموع معدود گروه هایی غیر از معتادان بهبود یافته هستند که وارد این سیستم شده اند.»
نحوه اعطای مجوز برای احداث مراکز ترک اعتیاد
از آقای دکتر براتی سده در خصوص چگونگی اعطای مجوز برای احداث مراکز ترک اعتیاد سؤال می کنم که در پاسخم می گوید: «نحوه اعطای مجوز، دو نوع است؛ مراکز اقامتی میان مدت یا همان کمپ ترک اعتیاد و مرکز اقامتی گروه های همتا. در کمپ ها سم زدایی با دارو انجام می شود و حتماً باید پزشک در کمپ حضور داشته باشد یا کمپ با یک مرکز درمانی در ارتباط باشد، اما در مراکز اقامتی همتا، ترک اعتیاد با دارو انجام نمی شود و درمان پرهیز مدار است و نیازی به اقدام های پزشکی نیست. علاوه بر این فرد متقاضی احداث کمپ باید حداقل ۳ سال سراغ مواد مخدر نرفته باشد و یک مرکز معتبر عدم اعتیاد او را تایید کند. نداشتن سوء پیشینه، حداقل مدرک دیپلم و تاییدیه از حراست سازمان بهزیستی از دیگر شرایطی است که فرد متقاضی احداث کمپ باید داشته باشد.»
وی می گوید: «کارشناسان بهزیستی بعد از بررسی مدارک، موافقت اصولی به فرد می دهند و بعد از آنکه استانداردهای احداث کمپ را فراهم کرد مجوز اصلی داده می شود.»
به آقای براتی می گویم اما متاسفانه در حال حاضر براساس آمار رسمی تعداد کمپ های غیرمجاز ۲ برابر کمپ های مجاز است که ادعا می کنند از سازمان بهزیستی مجوز دارند در حالی که خیلی از آنها مجوز راجعل می کنند و او با تایید این تخلف در کمپ ها تاکید می کند: «کمپ های مجاز دارای تابلو و مجوز رسمی از سازمان بهزیستی هستند و اسامی آنها در سایت بهزیستی درج شده است و مردم می توانند قبل از مراجعه مجاز بودن آن را تشخیص دهند.» وی معتقد است: «برای مبارزه با کمپ های غیرمجاز باید آن قدر تعداد مراکز درمان اعتیاد مجاز افزایش پیدا کند که دیگر کسی به این کمپ ها مراجعه نکند و خود به خود حذف شوند.»
از دکتر براتی می پرسم سازمان بهزیستی چه اقداماتی را در جهت نظارت بیشتر بر فعالیت این کمپ ها انجام داده است که درجواب می گوید: «درصدد هستیم تا شبکه نظارتی سازمانهای مردمی مجازی که کمپ های ترک اعتیاد دارند افزایش پیدا کند تا تحت نظارت بهزیستی خودشان بر فعالیت کمپ ها نظارت دقیق تری داشته باشند.»
علی رغم سخت گیری هایی که مسئولان سازمان بهزیستی برای احداث مراکز ترک اعتیاد می کنند وجود کمپ های غیرمجاز و ناکارآمدی آنها در درمان اعتیاد نگرانی برخی دیگر از متخصصان را برانگیخته است.
به گفته برخی از مجریان کمپ ها، مشکلاتی مانند دورماندن از درمان های روز دنیا، نبود تنوع در شیوه های درمانی و مدت درمانها، گرایش به سود اقتصادی در برخی کمپ ها و ورود افراد غیرمتخصص به کادر اجرایی این مراکز باعث افت کیفیت آنها شده است.نصیر طالبی، مدیرعامل سازمان مردم نهاد زندگی پاک، از کاهش شدید میزان باقی ماندن معتادان بر پاکی پس از ترک در کمپ ها خبر می دهد و می گوید: «کمپ های درمان اعتیاد از یک سو به سمت سود اقتصادی و ایجاد کسب و کار تمایل پیدا کرده و از سوی دیگر با استفاده از کادر غیرمتخصص، میزان موفقیت مراکز درمانی را از حدود ۵۰-۴۰ درصد به ۸-۷ درصد کاهش داده اند.»
عباس دیلمی زاده، مدیرعامل جمعیت تولد دوباره نیز طرح کمپ های ترک اعتیاد را در صورت ادامه روند فعلی منجر به شکست و آسیب شناسی در این زمینه را ضروری می داند. همچنین یکی از مسئولان درمان وزارت بهداشت از همکاری سه هزار مرکز درمان نگهدارنده معتادان با پزشک خانواده خبر می دهد و می گوید: «خطر دهه آینده جامعه خطر گرایش بیشتر به مواد روانگردان است و با توجه به آسیب پذیری جوانان از اعتیاد و تغییر الگو از سمت اعتیاد سنتی به سمت اعتیاد صنعتی که هنوز شناخت کافی از عوارض آن در بین مردم وجود ندارد، خطری است که کشور را تهدید می کند و باید با برنامه ریزی های دقیق تر کارها را به سامان رساند.»
گزارش روز
منبع : روزنامه کیهان ۳۱ تیر ۱۳۹۱
